Blog ve Yorumlar

Zamana Göre Ölçülebilen Bir Zaman Servisi Verisi

Zaman serisi, zamana göre derlenmiş bilgilerden oluşan bir seridir. Her zaman birimi veya zaman aralığı için, toplanmış olan bilgiler, birimlerin ve aralıkların oluşturduğu süreklilik için tarih çizgisi oluşturmaktadır. Ancak, zaman birimi ya da aralıkları için bilgi sahibi olmak, zamana göre ölçebilmek anlamına gelmeyebilir. Diğer bir deyişle, dünü ve bugünü bilmek, pek çok durumda yarını tahmin edebilmeyi mümkün kılmaz. Ipsos’un HTE (Hane Tüketim Harcaması Endeksi) serisi, hem tanımı gereği bir zaman serisi verisidir; hem de zaman birimlerine göre (aylık, haftalık vb.)tahmin edilebilen bir veri türüdür. Geçmiş dönemlerdeki birikmiş veri, bizi ileriye doğru taşıyabilir. Birazdan görülecek ki, HTE zamana göre son derece yakın ve güvenilir olarak tahmin edilebilen bir veridir. Kriz ve özel konjonktürler (bayram, mevsimsellikler, tatiller ve işgünleri, grev, kaos vb.) hesaba katıldığında, mükemmel bir kavramsal çerçeve oluşturmak mümkündür. İlerideki günlerde, bu tür modellemelere başvurarak daha zengin bir bilgilenmeye ulaşabiliriz.

Üretilmekte olan HTE verilerindeki eğilimleri hakkıyla izleyip yorumlayabilmek biraz zaman alacak gibi gözüküyor. Bunun en önemli nedeni benim kavrayışımdan (ya da eksikliğinden) kaynaklanmaktadır. Verilerin yoğunluğu ve aynı kategoride alternatif ölçümlerin varlığı, standart olarak algılayabileceğimiz kriterlerin dışındaki yorumlarda yanılmaya yol açabilir. Bu nedenle, verileri üreten uzman arkadaşlarla daha yakın ve yoğun bir öğrenme ve iletişime girme ihtiyacını hissediyorum. Bunu da mümkün olursa, hemen önümüzdeki günlerde tamamlayıp bir sonraki karşılaşmamızda eksiklerimi tamamlamış olarak karşınıza çıkmayı planlıyorum. Hemen eklemeliyim ki, bu eksiklik nisbeten rahat hissettiğim konularda (ölçümlerde) ukalalık yapmama engel olmayacak.

1. Haziran 2013 dahil, cari fiyatlarla HTE aylık verileri analiz edildiğinde, başka bir açıklamaya ihtiyaç duyulmayan basit ama güçlü bir zaman serisi denklemine ulaşılmaktadır. Bu güçlü zaman ilişkisi ürün grupları ve bireysel ürünler için de geçerlidir. HTE harcama endeksi hem cari fiyatlarla, hem de sabit fiyatlarla yapılan bir trend denklemi uygulamasında , sadece zamanın fonksiyonu olan bir ilişki tahmin edilebilmiştir. İlk denklem cari fiyatlarla, ikinci denklem ise sabit fiyatlarla yapılan tahmini göstermektedir. HTE(C) cari fiyatlarla Hızlı Tüketim Harcaması endeksini, HTE(S) Sabit fiyat endeksi, T ise ay olarak dönemleri göstermektedir. Aylar seri olarak tam sayılarla birer birer büyümektedir (1,2,3,….15,…174 gibi), Parantez içinde t istatistiğidir. R2 ise “belirleme katsayısı” olup ilişkinin gücünü göstermektedir.

Her iki denklemde de, yani gerek cari, gerekse sabit fiyatlı HTE’de çok güçlü ve net bir ilişki tahmin edilebilmektedir. Örneğin ilk denklemde sabit sayıya (42.2) her dönem için (ay) 6.27 endeks birimi ilave edilerek ardı ardına gelen dönemler tahmin edilebilmektedir. Diğer bir deyişle, panelin aylık büyüme oranı 6.27 endeks puanıdır. Sabit fiyatlı endekste ise bu sayı (büyüme oranı) 0.303 olmuştur.

2. Haziran 2013’te Hızlı Tüketim Harcaması endeksi hem bir ay öncesine göre, hem de geçmiş yılın ilgili dönemlerine göre daha hızlı bir büyüme temposundadır. Aşağıdaki özet tabloda, “hızlı tüketim ürünleri”nin büyüme oranları gösterilmektedir. Hem yıllık, hem de 6 aylık ardı ardına gelen iki dönem karşılaştırıldığında, sabit fiyatlarla önemli artışların olduğunu görüyoruz.

Tablodan okunduğu gibi, artışlar “gıda ve içecekler” kategorisinden çok, “temizlik ürünleri” ve “kişisel bakım ürünleri” kategorilerinde daha hızlıdır. Özellikle, “gıda ve içecekler” grubunda, ürün alt kategorileri farklı mevsimsel ya da konjonktürel grafikler çizebilmektedirler. Yani genel kategori eğilimlerinden çok, alt grupların temposu önemli olmaktadır. Son kolonda yer alan 6 aylık dönem kıyaslaması artışın en azından yavaşlamadığına işaret etmektedir.

Burada not edelim ki, tüketimdeki hareketlilik, makroekonomik perspektifte de beklentiler ve buna bağlı değişikliklere yol açmaktadır. Gelişen dış ticaret açıkları ve yükselen faizler bu bağlamda daha rahat analiz edilebilir. Çıkarsamamız şöyle olabilir: Yılın ikinci yarısında hızlı tüketim ürünleri büyüme temposu daha düşük beklenebilir.

3. Aynı dönemdeki fiyat hareketliliğine de bakmakta yarar var. Hem HTE’nin hem de TUİK’in verdiği fiyat endeksleri şöyledir: (Haziran 2012-Haziran 2013 ¸13 aylık)

IPSOS HTE genel fiyat artışı, TUİK TÜFE’den daha dar bir ürün grubunu temsil ettiğinden fiyat artış oranları bir ölçüde farklılaşmıştır. Gıda ve içecekler grubunda ise TUİK alkollü içecekleri dışarıda bırakmıştır. İki tahminin verilmesi, aslında HTE ile üretilen satış ve fiyat verilerinin genel çizgi ile (TUİK) uyuşmakta olduğunu vurgulamak içindir.